Gipuzkoak bere ondare arkitektonikoaren ateak ireki ditu, 123 kultura-proposamenekin 37 udalerritan, 2025eko Ondarearen Europako Jardunaldietan

Gaur goizean, Goizane Álvarez Kultura, Gazteria eta Kiroletako diputatuak “Ondarea eraikitzen. Construyendo cultura” Ondarearen Europako Jardunaldien X. edizioa aurkeztu du, aurtengo jardueren hainbat antolatzailerekin batera: Ines García Azpiazu, Usurbilgo turismoko dinamizatzailea, 2025eko Ondarearen Europako Jardunaldietan 3 proposamen batzen dituena, eta Lauren Etxepare, Donostiako Carlos Santamaría liburutegian “Tan innovador como de hace tiempo: el patrimonio arquitectónico del Grupo Norte” ("Aspaldikoa bezain berritzailea: Grupo Norteren ondare arkitektonikoa") erakusketaren sustatzailea. 

“Ondarea eraikitzen. Construyendo cultura” programak 123 ekitaldi baino gehiago eskainiko ditu irailaren 27tik aurrera Gipuzkoako 37 herritan. Edizio honetako 80 jarduerek ondare arkitektonikoari balioa ematen diote, gure kultura-ondarearen adierazpen ikusgarri, eguneroko eta sinbolikoenetako bat den aldetik.

Prentsaurrekoan, Goizane Álvarez diputatuak nabarmendu duenez, "Ondarearen Europako Jardunaldien edizio honek berretsi egiten du Gipuzkoak kultura modu kolektiboan eraikitzearen aldeko apustua egiten duela. 2025ean, eragile antolatzaileak % 30 gehiago dira, eta jardueren eskaintza % 10 handitu da. Horrek erakusten du elkarteek, erakundeek eta kolektiboek gero eta konpromiso handiagoa dutela gure ondarearekin. Aldundiko Kultura Departamentuak, ekimen horiek babestuz eta irekiz, bermatu nahi du kultura pertsona guztiengana iristea, irisgarria eta parte-hartzailea izatea, eta gure udalerri guztietan memoria kolektiboa, berdintasuna eta gizarte-kohesioa indartzeko tresna bihurtzea.”

Diputatuak nabarmendu du programa osatzen duten jardueren kopuruak gora egin duela, eta jarduera bat antolatzen parte hartu duten eragileen kopuruak ere gora egin duela. 2025eko programan, eragile antolatzaileak % 30 gehiago dira, eta jardueren eskaintza % 10 handitzea lortu da. "Jardunaldi hauen bidez, gure nortasuna gordetzen duten eraikinetako ateak ireki nahi ditugu. Foru Aldundiko Kultura Departamentuan uste dugu kulturak eta ondareak irisgarriak izan behar dutela pertsona guztientzat, inolako oztoporik gabe, horrela bakarrik bihurtzen baitira benetako ondasun komun. Aurtengo 123 proposamenak kultur eragileekin, elkarteekin, udalekin eta herritarrekin izandako lankidetzaren emaitza dira, eta erakusten dute elkarrekin lan egiten dugunean kultura indartsuagoa, inklusiboagoa eta partekatuagoa eraikitzen dugula".

Bestalde, Ines García Azpiazuk azaldu duenez, "650 Usurbil Bizik arkitekturari eta ondareari lotutako hiru proposamen sortu ditu. Alde batetik, San Salbador elizari erreparatuko diogu, non eraikina ikusteaz gain, Cavaillé-Coll/Mutin organoaren erakustaldia entzungo dugun.  Usurbilgo sagardoaren kulturak herrian eta baserrietan duen eragina ere ezagutu ahal izango dugu, Maialen Lujanbiok eta Andoni Egañak ibilbidea bertsoz girotzen duten bitartean. Azkenik, Gerraren Memoriaren Ibilbidean, 1936ko Gerrak Usurbilen eta usurbildarrengan izan zuen eragina partekatuko da. Eraikinek Usurbilgo herriaren historia eta ondarea azalduko digute". Bestalde, Lauren Etxeparek azaldu du nor izan zen berak bultzatzen duen jardueraren protagonista den Grupo Norte. "GATEPAC, gaztelaniaz "Grupo de Artistas y Técnicos Españoles para el Progreso de la Arquitectura Contemporánea", 1930ean sortu zen eta zazpi urte besterik ez zuen iraun, baina bere ekarpenak erabakigarriak izan ziren.  Talde horrek panorama arkitektonikoa berritu zuen, forma eta funtzioa, artea eta teknologia eta estiloa eta abstrakzioa lotzen ausartu zelako". Talde hori protagonista izango da urriaren 8an Santamaría liburutegian jarriko den erakusketa batean, eta, gainera, hainbat txango egingo dira kolektibo horretako kide ziren egileen obrak bisitatzeko. Urriaren 15ean, Bilbon izango da, Tomas Bilbaoren eta Juan Madariagaren lanak ezagutzeko, eta, urriaren 21ean, Irunen, Luis Vallet, José Antonio Ponte eta Juan José Olazabalen lanak ikusteko.

Horrela, udalerri askok bisita gidatuak eskainiko dituzte normalean adituen eskutik bisitatu ezin diren eraikin enblematikoetara. Gainera, urriaren 4an, Hernaniko Zabalaga baserria (Chillida Leku museoaren egungo egoitza) eta, urriaren 25ean eta 26an, Getariako Zarautz eta Aldamar jauregiak eraikitzeko edo birgaitzeko prozesuak ezagutu ahal izango dira. Programaren barruan, halaber, eraikinak historian zehar nola aldatu diren ezagutzeko aukera egongo da, gaur egun kulturaguneen egoitza diren komentuekin, adibidez, San Telmo Museoaren kasuan urriaren 8an edo Euskadiko Arkitektura Institutuaren kasuan urriaren 4an.  Gainera, industria-jatorriko eraikinak ere aztertuko dira, hala nola Oiartzungo Eresbil. Bertan, urriaren 31n eta azaroaren 7an, azalduko da zer bilakaera izan duen eraikinak elektrizitate-fabrika izatetik Musikaren Euskal Artxibo bihurtu arte.

Arkitektura eta memoria

“Ondarea eraikitzen. Construyendo cultura” programan ere, arkitekturaren eta memoria kolektiboaren arteko lotura aztertuko da hainbat proposamenen bidez, hala nola lehen aipatutako “La Ruta de la Memoria de la Guerra” ("Gerraren Memoriaren Ibilbidea"), Usurbilen urriaren 8an egingo dena, edo Idiazabalgo Gurutze Berri auzora urriaren 15ean egingo den bisita.  Eskaintzen diren jardueren artean, arkitektura ikuspegi kritikotik ikusteko aukera ere egongo da, urriaren 6an egingo den “La identidad en peligro: la homogeneización del Ensanche de Donostia” ("Arriskuan dagoen identitatea: Donostiako Zabalgunearen homogeneizazioa")  erakusketa eta mahai-ingurua bezalako proposamenekin. Proposamen horien guztien helburua da begirada berriak irekitzea gure ondarea bizitzeko, eraikitzeko eta mantentzeko dugun moduari buruz.

Programak euskal baserrien arkitektura, historia eta kultura aztertzen dituzten jarduerak ere eskaintzen ditu. Urriaren 18an, Alkizako Lete baserria bisitatzeko aukera eskainiko da; urriaren 5ean, Ormaiztegiko Iriarte Erdikoaren historia (egungo Zumalakarregi museoa) ezagutzeko aukera; eta, urriaren 10ean, Olaberrian, Erdi Aroko Bengoetxe, Otsoategi, Urkiola-garakoa eta Urkiola-azpi bezalako baserrien arkitekturari buruzko hitzaldien bidez, eraikuntza horien jatorria aztertzeko aukera. Urriaren 30ean, Oiartzunen egingo den hitzaldi batean euskal baserria ere aztertuko da artearen ikuspegitik.

Jarduera programa hau 62 eragile baino gehiagoren lanaren emaitza da, bat egin baitute Gipuzkoako Foru Aldundiak programa honetan ekitaldi bat antolatuz parte hartzeko egindako deialdiarekin. Jarduerak Gipuzkoako ondare arkitektoniko garrantzitsua zabaltzera bideratuko dira, ondare horren transmisioa ardatz hartuta.

Hainbat motatako ekitaldiak eskaintzen dira, hala nola bisita komentatuak, hitzaldiak, tailerrak, erakusketak, erakustaldiak, escape rooms... Arkitekturak programa egituratzen duen edizio honetan, ugariak dira eraikinetara egingo diren bisita gidatuak, udalerrietako auzoetan barrena antolatutako ibilaldiak edo Luis Peña Ganchegui edo Luis Vallet de Montano Echeandía arkitekto ezagunen eta Nestor Basterretxea edo Jorge Oteiza artisten ondarea aztertzeko aukerak. 

Gainera, formatuari dagokionez, jarduera berritzaileak aurkezten dira. Hondarribian, adibidez, udalerriko arkitektura-ondarea islatuko duten hiri-marrazkilarien tailer bat egingo da; Donostian, berriz, Gastronomiako Euskal Kofradian, partaidetza-prozesu bat irekiko da, bere eraikinari buruzko herritarren istorioak biltzeko.

Ekitaldien ibilbidea eskuragarri dago Gipuzkoa Kulturaren webgunean (www.gipuzkoa.eus/jep) eta lurralde osoko kultur etxe eta museoetan eskuragarri dagoen jardueren paperezko katalogo batean. Era berean, Euskadin egingo diren programa guztiak honako web orri honetan kontsultatu ahal izango dira: https://www.europako-ondarea.eus/.

Irisgarritasunari balioa ematen dion programa

Ondarearen Europako Jardunaldiek irisgarritasunaren aldeko apustua egiten dute beti Gipuzkoan. Paperezko programak braillez dagoen QR kode bat du azalean; hala, ikusmen urriko pertsonei eta itsuei programaren irakurketa errazteko diseinatutako PDF irisgarria eskuratu ahal izango dute. Dokumentu hori Gipuzkoa Kulturaren webgunean ere egongo da eskuragarri, euskaraz eta gaztelaniaz.

Bestalde, programako 123 ekitaldiei buruzko informazioan, hirugarren urtez jarraian, irisgarritasun neurriei buruzko argibideak jaso dira (ukipen elementuak, braille, zeinu hizkuntza, irakurketa erraza, azpidatziak, etab.).

Helburua da informazioa ahalik eta argien ematea, eta, horrela, gizarte kolektibo jakin batzuei gure kultura ondareaz gozatzea eragozten dieten oztopoak ezabatzea.

Ondarearen Europako Jardunaldiei buruz:

Ondarearen Europako Jardunaldiak Foru Aldundiak bultzatutako proiektua da. Gipuzkoako, Arabako eta Bizkaiko foru aldundiak elkarlanean aritu dira, Eusko Jaurlaritzarekin lankidetzan, jardunaldiek Euskadi osoan duten eragina indartzeko, ahaleginak optimizatzeko eta esperientziak trukatzeko.

Gipuzkoan, programak K6 Gestión Cultural enpresaren bulego teknikoaren koordinazioa du eta, edukiei dagokienez, Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofizialaren eta Gipuzkoako Foru Aldundiko Ondare Historiko-Artistikoaren, Bildumen eta Museoen Zerbitzuaren aholkularitza.

Era berean, aurten ere, Foru Aldundiko Kultura Departamentuak LEINN graduko Mondragon Unibertsitateko ikasle talde baten partaidetza izan du, programa hau gazteei hurbiltzeko asmoz.