Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Departamentuak 2025eko jardueren proposamena aurkeztu du, "Ipuscua" erreferentzia idatziaren mila urteko urteurrenaren esparruan

Jarduera-programak ondarea, kultura-nortasuna eta lurraldeak mendeetan zehar izan duen bilakaera nabarmentzen ditu, Ipuskoa kanpainaren barruan. Izanetik izena 1025-2025, kultura eta memoria kolektibotik iragana, oraina eta etorkizuna lotzea bilatzen duena.

Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Departamentuak gaur, maiatzak 15, aurkeztu ditu 2025. urtean egingo dituen jarduerak, lurralde honen izenaren lehen erreferentzia idatzia Ipuscua grafiarekin egin zenetik mila urte igaro direnean. Ekintzok Ipuskoa, Izanetik izana 1025-2025 lelopean burutuko dira. Aldundiak eta lurraldeko beste erakunde batzuek sustatzen duten ekimen horrek, xede du mendeetan zehar lurraldearen ondareari, kultura-identitateari eta bilakaerari balioa ematea.

Programa gaur ezagutarazi da prentsaurreko batean. Bertan parte hartu dute Maria Jose Telleria Kultura Ondarearen zuzendariak, Ramon Martin Suquia Gipuzkoako Artxibo Orokor eta Historiko Probintzialeko arduradunak eta Mikel Alberdi Zumalakarregi Museoko zuzendaria.

Bere proposamenen bidez, Kultura Departamentuak honako hauetan jarri nahi du arreta: lurraldearen kultura-aberastasuna eta aniztasuna, ondare materialaren eta immaterialaren belaunaldien arteko transmisioaren garrantzia, eta tradizioaren eta abangoardiaren arteko lotura gizartea eraldatzeko ardatz gisa. «Gipuzkoa, bertako jendea, ondarea, paisaia kulturala eta sormena berriz deskubritzeko urteurrena», nabarmendu du Maria Jose Telleriak aurkezpenean, eta azpimarratu du jarduera horien bidez «oraina, iragana eta etorkizuna elkar lotzen direla Gipuzkoa arduratsua, berdintasunezkoa eta plurala eraikitzeko».

Aukera bat identitate-sentimendua indartzeko kulturaren eta ondarearen bidez, eta askotariko proposamenen bidez kultura bizitzeko modu berriak irekitzeko. Horien artean, nabarmentzekoak dira Euskal Itsas Museoa. Erakunde horrek herritarrak gonbidatzen ditu Gipuzkoako kostaldea oinez, autoz edo online mapa batean nabigatzera, XI. eta XII. mendeetako aztarnak ezagutzera daramaten ibilbideei jarraituz. Zumalakarregi Museoak, berriz, XIX. mendera jauzi egitea proposatzen du.

mende horretan eratu baitzen Gipuzkoa lurralde gisa, bibliografia, kartografia eta ikonografiaz betetako erakusketa batekin. Biak maiatzean egingo dira.

Era berean, nabarmendu behar da Gipuzkoako Foru Aldundiak Laurgain Dorrearen artxibo historikoa eskuratu duela aurten, besteak beste Juan Sebastian Elkanoren artxibo partikularreko dokumentu bakarrak biltzen dituen altxorra. 

Aurtengo beste berritasun bat Aldundiko Kultura Departamentua Valentziako Unibertsitate Politeknikoan sortutako startup batekin lankidetzan garatzen ari den proiektu aitzindaria da. Proiektu horrek adimen artifiziala dokumentu historiko digitalizatuen zerbitzura jartzen du, edukia bilatzea eta irakurtzea ahalbidetuz.

Horri guztiari udako hitzaldi, kongresu eta ikastaroetan parte hartzea gehitu behar zaio. 

JARDUERA PROGRAMA

MAIATZA

Laurgain Dorreko (Aia) artxibo historikoa eskuratzea

Gipuzkoako Foru Aldundiak Laurgain Dorrearen artxibo historikoa eskuratu du, Gipuzkoako historia ezagutzeko garrantzi handiko artxibo-funts pribatua. Izan ere, artxiboak, alde batetik, Gipuzkoako historian funtsezkoak izan diren leinuek sortutako dokumentuak jasotzen ditu, eta, bestetik, Juan Sebastian Elkanoren artxibo partikularretik gaur egunera arte iritsitako 9 dokumentu bakarrak biltzen ditu. Eskuratze horrekin, foru-erakundeak ziurtatzen du ondare hori Gipuzkoan egongo dela.

Ondarea Orain

Gipuzkoako milurtekoak badu, zalantzarik gabe, oinarri historiko bat, eta Foru Aldundiko Ondare Historiko-Artistikoak nabarmendu egin nahi du Ondarea Orain programaren edizio berri baten bidez. Ondarearen gaurkotasuna Gipuzkoako gizarteari hurbiltzeko sortua, hitzaldi-ziklo hau maiatzean egingo da, Donostiako Alde Zaharreko Santa Teresa eraikinean. Maiatzaren 19an urpeko arkeologiaren hitzaldi bat izango da. Bertan, arlo horretako espezialisten azken aurkikuntzak aurkeztuko dira. Zikloa maiatzaren 26an itxiko da, bertsolaritzari buruzko saio batekin. Bertsolaritza Kultura Ondare Immaterial gisa aitortu zen 2024an.

EKAINA

1025eko ibilbidea Gipuzkoako kostaldean barrena

Euskal Itsas Museoak maiatzaren 18tik aurrera Gipuzkoako kostaldeko hogei bat kokagunetan zeharreko ibilbide bat proposatzen du. Gune horiek XI. eta XII. mendeetako dokumentuetan aipatzen dira edo duela mila urteko aztarnategi arkeologiko eta elementu arkitektoniko garrantzitsuak dituzte. Geolokalizatutako puntuak dituen mapa baten bidez, museoak Gipuzkoako kostaldea ezagutzera eta garai hartako itsas mundua ezagutzera gonbidatzen du. Horrela, eremua esploratzeko beste modu bat eskaintzen du, oinez, autoz edo online mapa nabigatuz edozein lekutatik.

Ipuscua: lurraldea XIX. mendean

Zumalakarregi Museoak XIX. mendeko begirada eskainiko duen aldi baterako erakusketa bat antolatuko du, garai hartan eratu eta finkatu baitzen Gipuzkoako lurraldea. Erakusketak ibilbide historiko bat egitera gonbidatuko du bibliografia, kartografia eta ikonografia erabiliz, eta lurralde-garapen hori markatuko duten mugarri batzuk nabarmenduko ditu, hala nola Gipuzkoak Karlos IV.ri traizio (1794), Bidasoa Beherea Nafarroan (1805-1814), Tolosa eta Donostia arteko hiriburutzaren inguruko eztabaidak (1822; 1844-1854) edo Oñatiko batasuna (1845).

Gipuzkoako artxiboak, 1.000 urteko historia: ate irekiak

Tolosan eta Oñatin dauden Gipuzkoako artxibo orokor eta historiko probintzialek, urrenez urren, ateak irekiko dizkiete herritarrei ekainaren 9tik 12ra, haien funtzionamendua eta artxibo-ondarearen aberastasuna zuzenean ezagutu ditzaten. Artxibo horietako profesionalekin hurbileko topaketak eginez, espazio horiek bisitatzen dituztenek aukera izango dute gure lurraldearen historiaz jabetzeko eta bitxikeriak ezagutzeko.

IRAILA

Adimen artifiziala eta dokumentu historikoak

Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Departamentuak adimen artifiziala eta dokumentu historikoak batzen dituen proiektu aitzindari hau aurkeztuko du, Valentziako Unibertsitate Politeknikoan sortutako startup batekin lankidetzan garatzen duena. Web-zerbitzu berri bat da, Gipuzkoako Artxibo Atariaren dokumentuen bilaketa osatuko duena. Horri esker, eskuz idatzitako dokumentu historikoen edukian zuzenean bila daiteke, adimen artifiziala erabiliz. Teknologia horri esker, testuak modu automatizatuan irakur daitezke, eta, horrela, testuetako informazioa errazago eskura daiteke. Lehen fasean, AA aplikatu zaie Batzar Nagusien eta Gipuzkoako Foru Aldundien 1540tik 1948ra bitarteko aktak jasotzen dituzten 220.000 irudiri.

Udako Ikastaroa: 1.000. urte inguruan. Kulturen mosaiko bat

Gipuzkoako milurtekoaren harira, UIKek 1025era eramango gaituen ikastaro bat egingo dute, Iberiar Penintsulan eta Amerikan une historiko horren ikuspegi panoramikoa eta berria proposatzeko. Penintsulako lurralde-antolamendu berria eragin zuten mugimenduei eta eraldaketei helduko zaie, eta, era berean, Andeetako kulturak eratzeko prozesuarekin paralelismoak aurkeztuko dira, hala Tierra de Fuego nola Ekuador, Wari, Tiahuanaco edo Chimú. Ponentziak irailaren 3an eta 4an egingo dira.

URRIA-AZAROA:

Pirinioetako Kultura Topaketak 2025: Burdinaren ondarea

Aragoiko Pirinioei lotutako dokumentu batean idatzitako «Ipuscua»ren lehen aipamen idatziaren milurtekoarekin bat etorriz, Gordailuan (Irun) 2025ean Pirinioetako Kultur Topaketak egitea proposatu du Gipuzkoak. Ekimen horrek indartu egiten du lurraldearen eta Pirinioetako Burdinaren Ibilbidearen arteko lotura (Gipuzkoa da ibilbide horren erreferente nagusietako bat), eta topaketa horiek urteko programazioan txertatzea proposatzen du.

Jardunaldiek Pirinio osoko kultura- eta ondare-eragileak bilduko dituzte, eta solasaldi-formatuan antolatuko dira, hitzaldiekin, komunikazioekin, bisita gidatuekin eta amaierako ondare-txango batekin. Gordailua, Gipuzkoako ondarea kontserbatzeko eta gizarteratzeko erreferentzia-zentroa, izango da proposatutako egoitza.

Ikus-entzunezko piezak eta podcastak

Kultura Departamentuak urte amaieran argitaratuko ditu Gipuzkoako Historiako dokumentu esanguratsuei buruzko hainbat podcast eta bideo. Podcast eta dibulgaziozko bideo horiek herritarren eskura jarriko dira ohiko plataformen bidez. Proiektu honetan, Gipuzkoako Historialarien Miguel de Aramburu elkartearekin lankidetzan ari gara.

Hiru foru-museoek Museoen Nazioarteko Eguna ospatzen dute, publiko guztientzako doako jarduerekin

Aurten "Museoen etorkizuna etengabe aldatzen ari diren komunitateetan" leloa daraman Museoen Nazioarteko Eguna dela-eta, hiru foru-museoek jarduera bereziak eta ate irekiko jardunaldiak antolatu dituzte:

• Euskal Itsas Museoa: ateak doan irekiko ditu asteburu osoan, eta maiatzaren 17an, larunbatean, bisita gidatuak eskainiko ditu Mare Clausum erakusketara eta portuan argazki-tailer familiar batera.
• Zumalakarregi museoa: egun berean, 16:30etik 18:30era, Iruditik zinematografiara izeneko familia-tailerra egingo da. Bertan, parte-hartzaileek XIX. mendeko asmakizunak ezagutuko dituzte eta beren ilusio optikoak sortuko dituzte.
• Igartubeiti Museoa baserria: cookie-ak arto-irinarekin egiteko tailerra eskainiko du larunbatean, hilak 17, eta ateak dohainik irekiko ditu igandean, hilak 18, artoak baserriaren historian izan duen paper eraldatzailea nabarmenduz.