Aire zabaleko erauzketa

Burdina aire zabaleko meatzetatik ateratzen hasteak, XIX. mendean, aldaketa garrantzitsua ekarri zuen meatzaritzara. Meategia prestatzeko, langileek lehenbizi azaleko lurra eta buztina kentzen zituzten. Ondoren, beta gaineko harrian zulo luzeak egiten zituzten, eta lehergailuak jarriz mea ateratzen hasten ziren.

Lehergailuak sartzeko zulo luze horiek, hain zuzen ere, harri-zulatzaileek egiten zituzten. Horiek XIX. mendearen hondarretaraino aritu ziren zulo horiek eskuz egiten; horretarako, haga luze bat edo laztabina erabiltzen zuten. Langileak, arroka gainean edo aurrean jarri zutik eta bi eskuez laztabina eskuan hartu eta harria beti gune berean kolpatzen zuen, eta aldi berean kolpetik kolpera laztabina biratu egiten zuen. Lana errazteko eta zuloan metatzen zen hautsa kentzeko ura botatzen zuten zulora; kolpe bakoitzaz saltatzen zuten harri koskorrek minik ez egiteko laztabinari trapua edo larruzko uztai bat jartzen zioten. Horrela, beraz, kolpe bat bestearen atzetik, 3 edo 4 metroko zuloak egiten zituzten, eta batzuetan 5 metrokoak ere bai; horretarako erabiltzen zuten erremintak, ordea, 6,5 metro luzerakoa behar zuen. Metroko zuloa egiteko 1etik 4 ordura behar izaten zuten, mearen gogortasuna nolakoa.

Zuloa egin ondoren, lehergailu kartutxo erdi bat sartu eta leherrarazi egiten zuten; ondoren, kartutxo osoa sartzen zuten, eta berriro leherrarazi, harik eta zuloaren barru aldea zabaldu arte; behin zabaldu edo hutsune bat egin ondoren, lehergailuz betetzen zuten goraino.

Bizkaiko meategian lanean 1883an (Gallartako Meategi Museoak utzitakoa).

Zuloak egin eta horietan hutsuneak eratu eta behar zen lehergailu kopurua sartu ondoren, metxak piztu eta leherraraztea baino ez zegoen, baina metxak piztu aurretik turuta jo behar izaten zen hiru aldiz, turuta jotze batetik bestera bi minutu gordez.

Leherketek edo zartatzeek 15-20 tona mea bitarte erauzten zuten, baina batzuetan zati pusken artean izaten ziren garraiatzeko arroka handiegiak, eskuz ezin ziren maneiatu, eta horiek txikitu egin behar izaten ziren. Leherketatik ateratzen ziren arroka zati handi horiek ere harri-zulatzaileen lana izaten ziren. Horiek arrokari 70 zentimetro inguruko zuloa egiten zioten, laztabin txiki batekin, espezialistek "pistolo" deitzen ziotenarekin. Zuloa egin ondoren, kartutxo txiki bat sartu, "takoa", eta lehertu egiten zuten.

Harri zati txikiagoak baina garraiatzeko ere handiegiak zirenei zuloa egin beharrik ez zen izaten; gainean kartutxo txiki bat jartzen zioten, buztinarekin estali eta hala lehertzen zuten. Horrela jarritako kartutxoari "katalana jartzea" esaten zioten. Gero mailu edo mazoekin kolpatuz xehatzen zuten harria.

Hala birrindu eta xehatutako mea zamatzaile edo peoien lana izaten zen. Horiek eskuz aukeratzen zituzten harri zatiak lurretik karrakagailuekin eta gaztaina egurrez egindako saskietan sartzen zituzten. Saski horiek 25 kilogramo inguru hartzen zuten, eta sorbalda gainetan harturik 1,5etik 2 tona inguruko bagonetetara eramaten zituzten eta horietan hustu. Bagoneta horiek errail gainean mugitzen ziren.

Meatzari hauek hiru gizon edo gehiagoko taldeetan lan egiten zuten, eta talde bakoitzari erauzketa lekuko aurrealde edo fronteko zati bat, "tope"a, esleitzen zioten bertan lan egiteko.

Zamatzaileek mea bildu eta zamatzen zuten bitartean, harri-zulatzaileek pikatxoiez txikitzen zituzten laneko frontean erauzi gabe baina arrakalatuta edo zartatuta gelditu ziren harriak, eta zulo berriak egiten jarraitzen zuten.